چیستی انسجام اسلامی در فضای مجازی

انسجام اسلامی در سایه هم‌آوایی، هم‌گرایی و تبیین چهارچوب‌های صحیح برای جهان اسلام و در مرتبه‌ای بالاتر، تمام مفاهیم دینی امکان‌پذیر است، توجه به این نکته که آیا شبیه‌سازی این تعریف در فضای مجازی نیز امکان‌پذیر است و تعریف درست از انسجام اسلامی در فضای مجازی چیست، موضوع این گزارش است. توسعه اینترنت به‌طور فزاینده‌ای امکان ایجاد و حفظ روابط چندگانه را افزایش داده‌است، برخی از این نوع روابط ممکن است تنها درفضای مجازی وجود داشته‌باشد، در حوزه مفاهیم دینی این تنوع اطلاعاتی در فضای مجازی سبب به وجود آمدن تفسیرهای متعدد و بعضاً نو در میان کاربران اینترنتی در سراسر جهان خواهد شد. رشد ارتباطات به‌واسطه رایانه از توسعه و بسط آنچه که «آنتونی گیدنز» از آن به‌عنوان «جامعه‌ای انعکاسی نام می‌برد»، حمایت و همراهی می‌کند. برای آنهایی که متصل به فضای مجازی هستند، ارتباطات به‌واسطه رایانه، فرصتی را به منظور جستجوی اطلاعات، حمایت و تأیید هویت دینی، صرف‌نظر از ملزومات زمان و جغرافیا ارائه می‌کند. اینترنت به‌عنوان یک وسیله، دارای قابلیت عظیمی برای افزایش تنوع اطلاعات دینی در دسترس افراد و سازمان‌های سراسر جهان است. این وسیله فضایی را برای افراد به وجود می‌آورد تا هر شخصی که به آن دسترسی دارد، می‌تواند در حالت‌های مختلفی که در محیط آن‌لاین وجود دارد شرکت کند و دیدگاه‌ها و نظراتش را در قالب متن، صدا، تصویر یا صوت بیان کند و نیز می‌تواند به حجم گسترده‌ای از اطلاعات و برنامه‌های ارائه شده از سوی دیگران دسترسی یابد. به همین دلیل، اینترنت قابلیت عظیمی برای ایجاد یک جامعه پویا دارد؛ جامعه‌ای که در آن آزادی بیان و پویایی فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و زبانی افزایش می‌یابد. طی شدن این فرآیند و به وجود آمدن فضاهای تفسیرگر دینی که با قابلیت‌های فضای مجازی هماهنگ است به عقلانیت موجود در این فضا کمک خواهد کرد. متصل شدن نهادهای دینی همچون حوزه‌های علمیه و به وجود آمدن سایت‌های شخصی مراجع تقلید در ایران و سایر کشورهای اسلامی در فضای مجازی به گسترش و تبلیغ دین اسلام در سراسر جهان کمک خواهد کرد. علاوه بر این وجود سایت‌های دینی شیعه و سنی در فضای مجازی و تعامل میان این دو موجب کم‌رنگ شدن اختلافات دینی و تعصبات برخاسته از احساس و پررنگ شدن قضاوت عقلانی از آموزه‌های دینی و اتحاد میان جهان اسلام خواهد شد. این جریان در نهایت منجر به گسترش همه جانبه اسلام و انسجام آن در جهانی است که به سوی جهانی‌شدن‌ها پیش می‌رود. (عبادتی، ایکنا) در این گزارش برآنیم تا تعریف درستی را از لفظ انسجام اسلامی در فضای مجازی ارائه دهیم و سپس به بررسی این نکته بپردازیم که انسجام اسلامی در فضای مجازی شکل گرفته است یا نه؟ انسجام در جهان اسلام «محسن اسفندیاری»، مدیر فرهنگسرای IT، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، با بیان این نکته که بحث انسجام اسلامی به تمام کشورها مربوط می‌شود، می‌گوید: همه کشورهای اسلامی باید سعی کنند تا در فضای مجازی اتحاد به‌وجود بیاورند. وی اضافه می‌کند: انسجام اسلامی تنها مختص کشور ایران به عنوان یک کشور اسلامی نیست و برای به‌وجود آمدن انسجام در فضای مجازی همه کشورهایی که مسلمان هستند باید برنامه‌ریزی و فعالیت کنند. اسفندیاری تصریح می‌کند: انسجام اسلامی در موضوعات مختلف معنا پیدا می‌کند، مانند تمام موضوعاتی خاصی که برای دنیای اسلام پیش می‌آید. اسفندیاری، یادآور می‌شود: باید زمانی که موضوع خاصی برای دنیای اسلام به‌وجود می‌آید کشورهای اسلامی با یکدیگر اتحاد برقرار کنند و در واقع اعلام وجود کنند و در فضای مجازی تأثیرگذار باشند. وی می‌افزاید: برای مثال در مورد کشور خودمان و در قضیه خلیج فارس، وقتی عنوان جعلی خلیج عربی مطرح شد، فشاری که کشور خودمان به تنهایی و ایرانی‌هایی که در دیگر کشورها بودند، وارد کردند، باعث شد که این نام به‌طور کلی از بین برود و دوباره نام خلیج فارس مطرح شود، یا زمانی که موضوع سلمان رشدی و بحث کتاب آ‌یات شیطانی مطرح شد. تبیین اصول برای انسجام اسلامی در اینترنت «ابوالفضل درخشنده» بلاگر و نویسنده عرصه ادبیات دفاع مقدس، در ادامه با اشاره به اینکه معنای انسجام اسلامی در فرهنگ لغات یکپارچگی، روان بودن و روان شدن ذکر شده‌است، می‌گوید: برای نیل به هدف ایجاد انسجام اسلامی در فضای مجازی باید اصول را مشخص و در آن به وحدت نظریه رسید. «علیرضا مشتهر»، نویسنده وبلاگ مذهبی «چند قدم تا وصال یار» نیز درباره تعریف انسجام اسلامی در فضای مجازی اظهار می‌کند: ایجاد هماهنگی در بین مسلمانان(به‌خصوص شیعیان و متدینان) و نگاه واحد در خصوص مسائل مذهبی و دینی و اتفاق نظر در این خصوص را که نتیجه آن وحدت در عمل و گفتار خواهد بود انسجام اسلامی می‌دانم. وی اضافه می‌کند: اگر چه می‌توان گفت که شبیه‌سازی انسجام اسلامی در فضای مجازی امری مشکل بوده، اما ایجاد آن در نت ممکن است. همگرایی در اصول دین برای ایجاد انسجام «سیدفرشید یعسوبی» مشاور فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، عنوان می‌کند: لفظ انسجام برای یک موضوع معین قابل تعریف است و در موضوع اسلام‌، طبیعتاً زمینه‌ انسجام اسلامی با وجود همگرایی در اصول دین به وجود خواهدآمد. وی در ادامه یادآور می‌شود: بسیاری از احکامی که وجود دارد در فروع دین مشترک است و بعضاً در شکل ظاهری ممکن‌است تفاوت‌هایی مشاهده ‌شود و الا در محتوا خیلی متفاوت نیست. یعسوبی رشد کشورها را از باب دین و مذهب از طریق انسجام میسر دانسته و می‌افزاید: بالاخره درصد زیادی از جمعیت کره زمین را مسلمانان تشکیل می‌دهند و این مسئله می‌تواند در معادلات بین‌المللی به عنوان یک وزنه برای مسلمانان مورد توجه قرار گیرد. هم‌آوایی دنیای اسلام در تقویت انسجام «شاکر واثقی» مدیر فرهنگسرای رسانه، اظهار می‌کند: به‌ نظر می‌رسد موضوع انسجام اسلامی که به حق از سوی رهبر معظم انقلاب نامگذاری شده‌است به نوعی متأثر از شرایط حاکم بر جهان و به‌طور خاص جهان اسلام باشد. امروز به جرأت می‌توان ادعا کرد با توجه به گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی مسلمانان سراسر جهان از اوضاع سیاسی یکدیگر آگاه بوده و نسبت‌ به شرایط نیز حساس هستند. مدیر فرهنگسرای رسانه دلیل بی‌تفاوتی افراد در مقابل هجمه‌های سنگین قدرت‌های جهان در ظلم بی‌رویه بر کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، فلسطین و لبنان را تمسک به اختلافات و فراموشی نقاط اشتراک فرق مختلف اسلامی دانسته و می‌گوید: از آن مهم‌تر فراموشی دشمن مشترکی که سعی وافر در دمیدن در کوره افتراق و اختلاف دارد. وی در توضیح لفظ انسجام اسلامی تصریح می‌کند: انسجام اسلامی معنایش هماهنگی و هم‌آوایی دنیای اسلام در تقویت بنیان‌های استوار دینی و ایجاد یک جریان پویا و قدرتمند برای دعوت به حق در برابر جریان مقابل و به تعبیر قرآن‌کریم این اتفاق نمی‌افتد مگر با اتحاد و همدلی؛ «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ» و این مسئله در موضوعیت اینترنت به صورت محتواهای الکترونیکی تحقق خواهد یافت. حجت‌الاسلام «حسن عسکری»، کارشناس ارشد تفسیر و علوم قرآنی، در توضیح برداشت شخصی خودش از لفظ انسجام اسلامی و اینکه چگونه می‌توان این مفهوم را در فضای مجازی شبیه‌سازی کرد، خاطرنشان می‌شود: انسجام اسلامی یعنی؛ تمام طوایف مسلمین در مقابل قدرت‌های شیطانی که می‌خواهند اساس اسلا‌م را از بین ببرند، متحد هستند، آن چیزی که برای دشمنان اسلام خطر دارد وحدت ملت‌های مسلمان است. «محمد زینالی اُناری»، بلاگر دینی، با اشاره به سخنی از مقام معظم رهبری درباره لفظ انسجام اسلامی عنوان می‌کند: انسجام اسلامی به قول رهبر اسلام که در قالب‌های فرهنگی کشور تأکیداتی دارند، یک فعالیت از جنس مهندسی فرهنگی می‌تواند باشد که می‌تواند در قالب‌های بزرگتر هنری و ادبی کاربرد داشته‌باشد و آینه‌ای از این فعالیت‌ها نیز قابلیت این را دارد که در فضای مجازی ارائه شود. فرار از نیرنگ‌های دشمنان در سایه انسجام همچنین «مرجان سهرابی»، کارشناس ارشد فقه و حقوق اسلامی و وبلاگ‌نویس، در تعریف مفهوم انسجام اسلامی بیان می‌کند: انسجام اسلامی اگر به معنای پرهیز از تفرقه و جدایی در بین فرق مختلف اسلامی، با تأکید بر مشترکات و کم‌رنگ‌تر کردن اختلافات و با هدف نمایش وحدت واقعی اسلامی باشد، از نیازهای خاص این روزهای جامعه بزرگ اسلامی است. وی ادامه می‌دهد: جامعه‌ای که در مظان اتهامات زیادی قرار گرفته و رهایی از دام‌های بسیاری که از سوی معاندان برای آن طراحی شده، جز به مدد این انسجام و وحدت اسلامی امکان‌پذیر نخواهدبود. اینترنت ابزار گسترش انسجام مسلمانان «اکبر شیرکوند»، مدرس دانشگاه و مؤلف کتاب پیامبر اعظم(ص) در اینترنت، اینترنت را به عنوان یک ابزار جهانی وسیله‌ای برای گسترش و انسجام محتواهای قرآنی موجود در فضای مجازی معرفی می‌کند. شیرکوند در این گفت‌وگو تصریح می‌کند: با توجه به وجود فرق مختلف شیعه و سنی و غیره در اسلام ما باید به سمت محوری حرکت کنیم که حداکثر اتحاد را بتوانیم ایجاد کنیم و موضوعاتی مطرح کنیم که شبهات کمتری را ایجاد کند.